‘Een goede leider laat andere mensen stralen’
Negentig procent van de tijd vindt Manfred van Doorn zichzelf geen goede leider. Toch leert hij wereldwijd duizenden mensen wat de essentie is van leiderschap. ‘Dat ik de theorie ken, betekent niet automatisch dat ik die kan uitvoeren. Ik kan er heel enthousiast over vertellen; de rest doen mensen zelf.’
De wanden van het kantoor aan de rand van Overveen zijn volledig bedekt met dvd-hoesjes. Er staan duizenden films en documentaires, van allerlei genres. Manfred van Doorn, psychotherapeut, leiderschapsdeskundige en oprichter van het bedrijf Double Healix, gebruikt altijd filmfragmenten in zijn trainingen en workshops. Ook tijdens lezingen laat hij stukjes film zien. Beelden zeggen veel meer dan woorden, vindt hij. Zeker als die beelden een verhaal vertellen dat raakt aan vormen van leiderschap. “We gebruiken metaforen waarmee we ogen openen. Dat noem ik emotioneel leren.”
De essentie van leiderschap is, vindt Manfred, anderen stimuleren om het beste uit zichzelf te halen, of uit de wereld. “Napoleon zei ooit: ‘een leider is een handelaar in hoop’. Soms zeg ik over een leider in een bedrijf: ‘Dat is een goede’ en dan reageren collega’s verbaasd, want ‘zij doet bijna niets’. Dat is nou juist de kunst, het lijkt of er weinig gebeurt, maar zij (of hij) laat andere mensen stralen.”
Koninklijkheid van nature
Leiderschap kun je leren, naar Manfreds overtuiging. Maar of iemand vervolgens een goede leider ís, hangt af van veel omstandigheden. “Een leraar leidt de kinderen die hij onder zijn hoede heeft. Daar kan hij heel goed in zijn, maar het betekent niet dat hij ook een bedrijf goed kan leiden.” Sommige mensen worden als leider geboren, meent hij. “Zij krijgen als kind al voor elkaar dat anderen gaan meedoen.” Een van de beste voorbeelden vindt hij Nelson Mandela, wiens zus ooit zei dat iedereen toen hij vijf was al de neiging had om voor hem te buigen. “Dat heeft te maken met uitstraling, karma, energie of een oude ziel – noem het wat je wilt. Het komt in feite allemaal op hetzelfde neer: een soort koninklijkheid die van nature om iemand heen hangt. Maar voor de meeste mensen komt het aan op ervaring en training.”
Hij ziet het zelf meteen, of iemand leiderschap in zich heeft of niet. “Toch hebben leiders heel verschillende gezichten. Sommige hebben vooral een grote mond; de president van de Verenigde Staten, Donald Trump, is hiervan een voorbeeld.” Er zijn ook leiders met een bepaalde verstilling, vindt hij, zoals Vandana Shiva, Indiase natuurkundige en voorvechtster van ecologische landbouw. “Die vrouw vecht tegen zoveel onrecht en is toch altijd waardig. Als je veel naar dat soort mensen kijkt en je door hen laat raken, dan verandert er iets in jezelf. Je gaat er een beetje op lijken.”
Onzichtbaar bijsturen
Opvoeden is eveneens een vorm van leiderschap, vindt Manfred. Ook hiervoor geldt: er zijn natuurtalenten en er zijn opvoeders die de fijne kneepjes langzaam onder de knie krijgen – al dan niet na een training. “Goed ouderschap gaat zacht en ongemerkt, het is een kwestie van bijna onzichtbaar bijsturen. Goede ouders hebben weinig drama nodig. Op het moment dat je kwaad wordt, had je misschien vijf stappen eerder iets kunnen doen om de situatie niet zo te laten escaleren.” Hij denkt terug aan een moment uit zijn eigen gezinsleven: “Onze zoon was veertien jaar, onze dochter twaalf. Het was het begin van haar puberteit. Ineens deed ze heel neerbuigend tegen haar broer. Ik stopte de interactie en zei op een rustige, maar duidelijke manier dat ik wilde dat ze hem met respect behandelt, dat hij die minachting niet verdient. Ze heeft het nooit meer gedaan.” Manfred noemt dat ‘zacht ingrijpen met gezag’. “Even het gesprek stilleggen, de situatie aandacht geven en uitleggen wat je bedoelt, zonder iemand het gevoel te geven dat hij of zij slecht is. Dat is goed leidinggeven – en goed opvoeden.”
Hij trekt een vergelijking met de actuele wereldpolitiek. “Donald Trump staat te schreeuwen tegen Noord-Korea, Kim Jung-un schreeuwt nog harder terug. Ik denk dan: hier is zeventig jaar geleden al zoveel misgegaan, dit zijn de neurotische kinderen van veel onrechtvaardig en destructief handelen.”
Een nieuwe wereld
Manfred is een idealist, maar ook een realist. “Mijn generatie laat een minder goede wereld achter voor kinderen. We zadelen ze op met een schuldenberg en een slecht milieu. Zij moeten een beter verhaal voor de wereld vinden. Ik vertel jonge mensen tijdens mijn trainingen dat ze ervoor kunnen zorgen dat ze ‘on- chantabel’ zijn. Geen hoop, geen vrees. Het is een term van wijlen journalist Ischa Meijer. Dus: ga niet reizen van geleend geld, koop niets wat je niet kunt betalen, durf klein te leven. Zorg ervoor dat je niet gelooft in de zogenoemde schuldreligie van mijn generatie. Kom los van het oude denken.”
Manfred verwacht dat in de komende tien jaar een nieuwe manier van waarde-uitwisseling ontstaat. “Waarom moeten we veel bezitten? Ik verwacht dat we meer gaan delen met elkaar. Dat kan al beginnen in je eigen wijk, in kleine groepen die zich bijvoorbeeld inzetten voor het opwekken van energie, het regelen van zorg, het uitwisselen van diensten of het ondersteunen van lokale landbouw.”
Om inspiratie op te doen voor zijn werk, hoeft Manfred geen verre reizen te maken. Hij heeft genoeg aan zijn films en aan de wandelingen die hij vrijwel dagelijks met zijn vrouw maakt door Overveen. “Ik kijk graag met verwondering naar mijn omgeving en naar de mensen die ik tegenkom. Het is ideaal wonen hier. Toen ik net uit Amsterdam kwam, moest ik even wennen. Ik vond het saai; ik miste de avondwinkel en de terrasjes. Nu vind ik die rust lekker.”
Manfred van Doorn (60) groeide op in Haarlem en woonde twintig jaar in Amsterdam, waar hij psychologie studeerde en werkte als psychotherapeut. Twintig jaar geleden vestigde hij zich met vrouw, zoon en dochter in het Ramplaankwartier, op de rand van Haarlem en Overveen. In die tijd begon hij met het geven van trainingen in leiderschap en opvoeding. Het hele gezin werkt in het bedrijf, dat inmiddels een wereldwijd netwerk heeft van trainers en samenwerkt met bedrijven, ngo’s, lokale, nationale en internationale overheden. Tijdens trainingen, lezingen en workshops gebruikt Manfred veel filmfragmenten; het filmarchief van het bedrijf omvat ruim 17.000 films en documentaires.