Volgens een Brits marktonderzoek checkt een gemiddelde smartphonegebruiker zijn telefoon 221 keer per dag. In Nederland zouden de ruim elf miljoen gebruikers van een telefoon met toegang tot internet gemiddeld zo’n drie uur per dag op hun apparaat kijken. Ik kan dat allemaal niet bevestigen, maar het zijn cijfers die te denken geven.
Ikzelf ben wat dat betreft absoluut niet roomser dan de paus. Om aan de afronding van een nieuw boek te werken had ik mij aan het einde van de zomer twee weken teruggetrokken in een duinhutje op een stil Nederlands eiland. Want zo ervaar ik zelf steeds meer: om enigszins creatief te kunnen werken heb ik stilte en eenzaamheid nodig. Maar wat bleek? Ik was helemaal niet alleen. Ook al stond mijn smartphone uit, ik was mij er voortdurend van bewust dat ik me met één druk op de knop kon verbinden met welk sociaal netwerk dan ook. Ik was, in tegenstelling tot wat ik dacht, helemaal niet weg en ook niet alleen. In mijn hutje zat, bij wijze van spreken, voortdurend de hele wereld met me om de tafel. Ouders van school, van hockey, vrienden van de eetclub, collega’s en mijn familie waren binnen handbereik. Daardoor miste ik de eenzaamheid die ik zocht. Pas na een paar dagen verdween mijn mobieltje langzaamaan uit mijn bewustzijn.
In onderzoeken naar de effecten van digitalisering op ons leven gaat het vaak over hoezeer het scherm de echte ontmoeting met anderen in de weg staat. Geheel terecht, lijkt me. Een gesprek van aangezicht tot aangezicht zonder scherm leidt tot meer ontmoeting dan een app-conversatie. Voor een ware ontmoeting is het nodig elkaar te kunnen zien, horen en aanraken zonder afgeleid te worden door alle informatiestromen die ons via de smartphone bereiken. Want wat een ontmoeting vaak tot een ware ontmoeting maakt, gebeurt meestal tussen de regels door. En daar is concentratie voor nodig, net als voor de ontmoeting met jezelf. Vaak zien we over het hoofd welke invloed een smartphone daarop heeft. Kunnen wij onszelf nog wel ontmoeten?
Kunnen we nog wel de leegte van de eenzaamheid aan? Voor het aanboren van nieuwe creatieve ideeën is, daar ben ik van overtuigd, leegte, stilte en eenzaamheid nodig. Wil ik dan terug naar de zwarte draaischijftelefoon uit de jaren zestig? Geenszins! Maar we zullen ons, denk ik, bewust moeten worden van wat de smartphone in ons leven betekent en wat dat doet met ons denken en onze verhouding tot onszelf en anderen. Anders dreigen we de regie kwijt te raken en worden we een speelbal van onze eigen uitvinding. Daarom wens ik u, in de goede zin van het woord, een eenzame Kerst toe. Zonder schermen.
Ad van Nieuwpoort is de predikant van Bloemendaal en Overveen. Hiervoor was hij predikant in Amsterdam-Zuid en initiator van Zingeving Zuidas. Ad staat bekend om zijn pleidooi voor een nieuwe lezing van bijbelteksten: deze aloude verhalen kunnen ons nog steeds veel vertellen, als je ze maar niet als vaderlandse geschiedenis leest. Ad woont in Overveen.